Bjørg Súsanna Brynhildardóttir Egholm helt røðuna á pisufundinum í Plantasjuni í ár. Røðan er endurgivin niðanfyri.
Mitt í øllum hesum vakra – blómunum, røðunum, myndunum – so finnast nakrir tankar, sum eru tungir at seta orð á.
Og tað er ofta, júst tá alt er fult av ljósi, at teir eksistentiellu spurningarnar byrja at tala:
Hvat merkir tað at vera eitt menniskja, millum onnur menniskju?
Hvat er tað, sum veruliga bindur okkum saman?
Tí hóast vit standa her sum næmingar, sum vinir, sum pisur, so eru vit eisini menniskju. Við okkara óvissu, okkara meiningum, okkara stríði.
Eg setti mær spurningin: Hvat er tað, sum veruliga knýtir okkum saman? Hvat er tað, sum ger, at tú og eg ikki bara eru tvey likamlig menniskju, men nakað, sum kann merkja hvørt annað?
Eg haldi, at eg eri komin fram til, at tað, sum ger okkum til menniskju, er førleikin at hava samkensku; at síggja okkum sjálvi í øðrum.
Tí uttan samkenslu gerast vit køld.
Uttan samkenslu duga vit hvørki at síggja ella hoyra hvønn annan.
Og tá vit missa førleikan at kenna við øðrum, tá byrja vit eisini at missa okkum sjálvi.
Tí tað er í sambandinum við onnur, at vit læra, hvørji vit eru.
Tað er tá vit spegla okkum í eygunum hjá einum øðrum og føla: “Tú ert ikki eg – men tú kundi verið eg.”
Tað er tá vit tora at vera sárbar, og finna útav, at vit ikki eru einsamøll.
Men samkensla krevur dirvi.
Og tað er ikki altíð, at vit hava dirvi.
Vit síggja tað serliga, tá tað snýr seg um tað, sum burdi verið mest natúrligt: Sambandið millum kvinnur og menn.
Tað burdi verið einfalt.
Tú og eg. Nærleiki. Samstarv. Kærleiki.
Men tað, sum ofta byrjaði við umsorgan, endar nú í hørðum orðum.
“I hate men.”
“Women are impossible.”
Og eg spyrji meg sjálva: Hvussu gjørdist tað so torført at vera saman?
Hvussu gjørdist kærleiki til hatur?
Tað er kanska ikki heilt simpult at svara uppá, men um tú hyggur djypri, so sært tú svik, ørkymlan og vónbrot.
Tú sært eina unga kvinnu, sum er álopin, tikin ólógliga á mynd, blivin neyðtikin.
Og ein ungan mann, sum kennir seg ósæddan og óynsktan, og sum í allari síni sorg, í øllum sínum spurningum, leitar sær svar á einum forum, og fær at vita, at kvinnur eru óbrúkiligar og bert velja menn, sum ikki eru rættir menn.
Hann swipar millum videobrot, har menn sum Andrew Tate og Jordan Peterson tala við sjálvsikkrum røddum um, at hann má vera harðari, kaldari, meiri “maður”.
Tað er sorgblítt. Tí undir tí ónda retorikkinum kennist tað, sum ein djypri kensla liggur. Ein kensla, sum sigur: Eg føli meg ósæddan. Eg føli meg ótrygga. Eg føli meg eina.
Men heldur enn at venda okkum móti hvørjum øðrum og siga “eg hoyri teg”, so venda vit okkum burtur og siga “tú ert fíggindin.”
Tað verður ikki tosað nógv um hetta.
Men veruleikin er tann, at menn eru nógv meir fyri at taka lívið av sær sjálvum enn kvinnur.
Sambært einum bloggi frá University Hospitals (2024), eru sjálvmorðsraturnar hjá monnum tvífaldaðar í mun til kvinnur í USA. Og tað er ikki tí, at teir føla minni, men tí at teir hava lært ikki at vísa tað.
Ein sálarfrøðingur segði:
“Menn duga at tiga. Men tað er ikki tað sama sum at duga at liva.”
Tí tá tú hevur lært, at tú ikki skalt gráta, ikki vísa veikleika, ikki tosa um kenslur, so letur tú ikki hjartað upp fyri einum sálarfrøðingi.
Tú letur tað heldur upp fyri einum, sum sigur: “Ver sterkari. Ver meira maður. Tað er ikki tú, sum er trupulleikin, tað eru kvinnurnar. Tað er samfelagið.”
Tað, sum ger meg mest bangna, er ikki bara hatrið – men hvussu normaliserað tað er vorðið.
Fólk síggja menn á tiktok, sum útspilla kvinnur. Ella kvinnur, sum gera gjøldur burtur úr monnum. Vit síggja tað sum undirhald.
Men eg haldi ikki hetta er humor. Eg trúgvi, at tað er ein sosial roynd at skapa frástøðu. At verja seg við at dehumanisera hin partin.
Og tá vit ikki longur síggja hvønn annan sum menniskju, kunnu vit líka so væl vera fíggindar.
Hugsa um politiska veruleikan.
Tað eru tey “góðu” og tey “óndu”.
Tey, sum eru “vakin” og tey, sum eru “anti-woke.”
Vit seta eitt stempul á hvønn annan.
Og spurningurin er so: Nær góvust vit við at lurta eftir hvørjum øðrum? Nær góvust vit við at lurta eftir teimum, sum vit eru ósamd við?
Tí tað er har, tað byrjar: Tá vit geva okkum yvir til tann lætta møguleikan, og velja at vit hava rætt, ístaðin fyri tað torføra valið – at royna at skilja.
Tá vit ikki longur lurta, so síggja vit ikki longur. Og tá vit ikki longur síggja, so skapa vit okkara egnu fíggindar.
Vit duga ikki longur veruliga at hugsa um spurningin hjá hinum. Og vit enda ofta við at svara við okkara egnu sannføring.
Og tá tað heldur áfram, so hendir tað, sum altíð hendir, tá ein ikki verður hoyrdur:
Tey venda sær annaðhvørt inn í seg sjálvan, ella út til tað ekstrema.
Og tað er her, polarisering byrjar.
Tá vit missa orðaskiftið og virðingina, so standa bara tveir mótstøðupartar eftir:
Antin er tú við okkum – ella ert tú ímóti.
Sama mynstrið sæst millum kynini.
Vit fara frá at tosa um stríðið fyri javnstøðu til eitt stríð ímóti hvørjum øðrum.
“I hate all men.”
Eitt heldur kent orðatak nú á døgum
Men undir teimum 4 orðunum, “I hate all men”, liggur ikki bara hatur.
Ofta liggur har ein kensla av, at tú ert blivin skeivt viðfarin, alt ov ofta.
Kanska er tað ein kvinna, sum hevur sagt frá, og ongin trúði henni.
Ein, sum hevur gingið heim einsamøll, og latið sum um, at hon tosar við pápa sín í telefon, skuldi ein maður komið framvið.
Ein, sum hevur hoyrt mansrøddir siga, “men ikki allir menn”, ístaðin fyri bara at siga “eg síggi teg.”
Hvat skal ein kvinna halda, sum lærir frá barni av, at hon skal vera blíð, men ikki provokerandi.
Vera pen, men ikki frek.
Vera opin, men ikki ov seksuell.
Og so, tá hon endiliga sigur sína meining, verður hon kallað ov viðbrekin?
Har eru kvinnur, sum ikki stóla á menn longur. Har eru menn, sum ikki tora at siga, at teir kenna seg einsamallan, tí teir eru bangnir fyri at vera kallaðir veikir.
Og so eru vit har, har eingin torir at vísa, hvat liggur undir yvirflatuni.
Men eg trúgvi, at djúpt inni vilja vit øll tað sama:
At verða vird, hoyrd, sædd.
Tað krevur dirvi at síggja eitt menniskja, sum tú ert ósamd við, og siga: “Tú hevur rætt til at vera her.”
Tað krevur styrki at lurta eftir einum, sum hevur sagt nakað, tú heldur vera ógvusligt, og royna at skilja, hví hann ella hon segði tað.
Tað krevur samkenslu at tora at koma nær at einum, tá tú ert bangin fyri at vera vónbrotin aftur.
Men tað er tað, vit mugu gera.
Tí annars gera vit okkum til fólk, sum bara síggja hvønn annan sum stempul, heldur enn menniskju.
Lat meg siga tað klárt: Hetta snýr seg ikki um, hvør hevur rætt.
Hetta snýr seg um, at vit øll tapa, um vit halda fram at síggja hvørt annað sum fíggindar.
Eg sigi ikki, at tú skalt geva eftir fyri hatri.
Eg sigi, at tú skalt tora at hyggja djúpri.
Vit hava gjørt okkum so heimavand við at deila heimin í svart og hvítt.
Vit læra, at tað finnast tey, sum hava rætt – og tey, sum hava skeivt.
Tey góðu – og tey óndu.
Menn – og kvinnur.
Okkara – og teirra.
Men verðin er ikki so tvídeild.
Hon hevur fleiri litir.
Við myrkum tónunum, ja.
Men eisini við øllum tí, sum liggur ímillum.
Og tað er júst har, ímillum, at vit finna tað menniskjaliga.
Tað, sum er meiningsfullt.
Tað, sum krevur, at tú torir at síggja ein annan lit enn tín egna.
Og kortini siga: “Tú hoyrir til her.”
So lat okkum ikki halda fram við at liva í einum svørtum og hvítum heimi.
Lat okkum tora at síggja litirnar, og tora at liva í teimum.
Takk fyri
