Aftur til miðnámsrit
Lívið sum lærari - úr endurminningum
Eftir Olav Absalonsen í miðnámsrit 25, juni 2022
I had to begin enjoying the act of teaching and the only way I could do that was to start over, teach what I loved and to hell with the curriculum.
Frank McCourt
Frank McCourt var føddur 1930 í New York. Hann hevði írsk foreldur, og tey fluttu til Limerick í Írlandi, tá ið hann var trý ára gamal. Í 1949 flutti hann aftur til Amerika, har hann nøkur ár seinni slapp inn á NYU (New York University), hóast hann ikki hevði miðnámsútbúgving, sum annars var eitt formligt upptøkukrav. Í 30 ár var hann lærari á yrkisskúlum og miðnámsskúlum í New York. Tá ið hann var pensioneraður, fór hann at skriva endurminningar. Og væl lá fyri. Bøkurnar vórðu millum mest seldu bøkur (sokallaðar best-sellers): Angela’s Ashes er um uppvøksturin í Limerick; ‘Tis er um tilveruna í Amerika frá 1949 til umleið 1985; og í Teacher Man savnar hann seg um lívsleiðina sum lærari. Longu í ‘Tis reflekterar hann um lærarayrkið og tað at læra. Við fjálgum og erligum speisemi og í góðum írskum frásagnarkynstri fær hann lesaran at síggja nógv komiskt og paradoksalt í undirvísing og læring, so sum karakterhóttanir, kærur, miðaltøl, snýt og mangt annað.
Tíðin sum lesandi
Tá ið hann er næstan 23 ár, ger hann av, at um hann skal hava eina útbúgving, má tað vera nú. Hann fer inn á skrivstovuna í NYU og fyllir eitt umsóknarblað út. Dekanurin fyri upptøku tosar við hann og sigur, at hann er ein óvanligur umsøkjari, og vil vita meira um skúlagongdina hjá honum í Írlandi. Av royndum heldur hon, at europearar sum heild eru betur egnaðir til hægri lestur, og tískil verður Frank innskrivaður, um hann kann klára B í miðal innan eitt ár. Av tí at hann hevur fult arbeiði við síðuna av, kann hann bara taka tvey fak hetta árið: Innleiðslu til bókmentir og søguna um útbúgving í Amerika.
Professarin í søgu greiðir frá, hvussu pílagrímarnir undirvístu børnum sínum. Hann sigur, at pílagrímarnir flýddu úr Onglandi undan átrúnaðarligari forfylging, og tað undrar meg, tí pílagrímarnir vóru sjálvir eingilskmenn, og eingilskmenn hava altíð forfylgt øllum øðrum, serliga írum. Eg havi hug at rætta hondina upp og fortelja professaranum, hvussu írar í øldir hava liðið undir eingilskum harðræði, men eg veit, at øll í klassanum hava miðnámsprógv, og ….
Lærarin leygarmorgun er Mr Herbert. Genturnar í klassanum munnu kenna hann, tí tær spyrja hann um brúdleypsferðina. Herbert er fegin um spurningin, og greiðir frá, og eg hugsi við mær sjálvum, hvat tað hevur við bókmentir at gera. So biður hann okkum skriva 200 orð um ein rithøvund, sum vit høvdu kunnað hugsað okkum at hitt og hví. Eg velji Jonathan Swift og skrivi, at eg hevði kunnað hugsað mær at hitt hann, tí hann skrivaði Ferðir Gullivers. Ein maður við sovorðnum hugflogi hevði verið spennandi at drukkið eina øl saman við.
Herbert blaðar ígjøgnum innlatingarnar og sigur: Frank McCourt. Hvør er Frank McCourt? Eg rætti hondina upp og føli, at eg rodni. So, sigur Herbert, tær dámar Jonathan Swift?
Ja.
Tí hann hevði hugflog?
Ja.
Smílið stívnar og røddin virkar ikki so blíð, og eg føli meg illa, tí øll í klassanum hyggja at mær. Hann sigur, tú mást vita, at Swift var satirikari?
Eg havi ikki hóming av, hvat hann tosar um. Eg má lúgva og sigi ja.
Hann sigur, tú mást vita, at hann er kanska størsti satirikari í eingilskum bókmentum.
Eg helt, at hann var íri.
Herbert hyggur runt í skúlastovuni og smílist. Vil tað siga, Mr McCourt, at um eg var av Jomfrúoyggjunum, so var eg jomfrú?
Í tímanum vikuna eftir sigur Herbert, at eftir hansara hugsan er eldhugi ein tann mest týðandi táttur í bókmentaligum verkum, og tað finna vit í verkunum hjá Jonathan Swift og vini okkara Mr McCourt. Um tað er nakað av sakloysi, soleiðis sum McCourt hevur fatað Swift, so er tað kortini súrgað við eldhugi. Herbert sigur við klassan, at eg var tann einasti av 33 fólkum, sum valdi ein veruliga stóran høvund, og hann heldur tað vera hugstoytt at síggja, at í hesum klassa eru fólk, sum halda Lloyd Douglas og Henry Morton Robinson vera stórar høvundar. Nú vil hann vita, hvussu og nær eg byrjaði at lesa Swift, og eg má siga sum er, at ein blindur maður í Limerick gav mær pening fyri at lesa Swift fyri sær, tá ið eg var 12 ára gamal.
Eg føli meg óvitandi, serliga í matarhøllini á skúlanum. Næmingarnir tosa ikki um annað enn skeiðini, teir taka. Teir grenja um lærarar og ilskast um lágar karakterir. Tey øsa seg um, at lærarar brúka somu roynd umaftur, og tey reypa um, hvussu lætt tað er at lumpa lærarar.
Eg visti ikki, at hægri lestur bara snúði seg um tøl og bókstavir og karakterir og miðaltøl. Eg trúði, at hetta var eitt stað, har fyrikomandi menn og kvinnur undirvístu í einum fjálgum umhvørvi, og um eg ikki skilti tey, so steðgaðu tey á og forkláraðu. Eg visti ikki, at vit skuldu renna úr einum høli í annað at lurta eftir fyrilestrum frá lærarum, sum ikki hirdu at hyggja upp á teg. Summir lærarar hyggja út gjøgnum vindeygað ella upp undir loft, og aðrir stinga nøsina niður í notat og lesa upp. Um næmingar spyrja, verða teir vístir aftur.
Lærari á yrkisnámi
Í 1957 er Frank McCourt útbúgvin. Og í 1958 verður hann lærari á McKee Vocational and Technical High School, Staten Island. Hann skal yvirtaka starvið hjá Miss Mudd, sum er farin frá í úrtíð. Tað eru ikki nóg nógvir tímar í eingilskum, so stjórin biður hann taka trý hold í samfelagslæru.
Eg sigi við hann, at eg veit einki um búskap og borgararættindi. Hann sigur, ver bara nakrar síður framman fyri næmingarnar. Alt, sum tú fortelur teimum, er nýtt fyri teimum. Sig teimum, at vit nú skriva 1958, sig teimum, hvussu tey eita, sig fyri teimum, at tey búgva í Staten Island, og tey verða ovfarin og takksom. Sjálvt tá ið árið endar, vita tey ikki, hvussu tú eitur. Gloym alt um bókmentir. Hetta er ikki á høgum IQ stigi.
Í einum klassa eru 35 gentur, allar í sama slag klæðum, og tær flestu við sama hársniði. Tær síggja meg ikki, tá ið eg komi inn. Tær hava smáar eskjur á borðinum og stara inn í smá spegl. Tær ríva hár úr eygnabrúm, tær skrubba kjálkarnar við putri, tær brúka varrastift, og koyra varrarnar millum tenninar, tær fíla negl og blása dustið av. Eg byrji at rópa nøvnini upp, og tær gerast bilsnar. Oh, tú ert tann nýggi lærarin? Hvar er Miss Mudd?
Hon er farin frá.
Og tú skalt vera lærari fyri hana?
Ja.
Eg spyrji, hvørja útbúgving tær taka.
Kosmetologi.
Hvat er tað?
Vakurleikamentan. Og hvussu eitur tú, lærari?
Eg peiki á talvuna, har eg havi skrivað, hvussu eg eiti.
Tær gera eygnabrýr, tær fíla negl, tær rista við høvdinum, so hárið dandar, teimum tykir synd í mær. Tær siga, at hárið hjá mær er ein fløkja, og tað er týðiligt, at eg ongantíð í lívinum havi fingið eina manikuru.
Kom upp í vakurleikastovuna, so skulu vit rigga teg til.
Á lærarastovuni eru tvey sløg av lærarum. Teir gomlu siga við meg, tú ert ungur, tú ert nýggjur, men lat ikki hesar óargaungarnar fáa yvirtakið. Lat tey vita, hvør er bossur. Myndugleiki er avgerandi í undirvísing. Hevur tú ikki valdið á teimum, kanst tú ikki undirvísa. Tú hevur maktina at dumpa tey, og tey vita ólukksáliga væl, at um tey dumpa, er eingin vón fyri teimum í samfelagnum. So verða tey gøtusóparar ella uppvaskarar, og tað er teirra egna skyld. Finn teg ikki í nøkrum. Tú ert bossurin, maðurin við tí reyða penninum.
Teir ungu eru ikki so avgjørdir. Teir hava tikið skeið í sálarfrøði og heimspeki, teir hava lisið John Dewey, og teir siga mær, at næmingarnir eru menniskju, og vit mugu læra at skilja teir.
Tá ið eg biði næmingarnar taka bøkurnar fram, siga teir, at Miss Mudd ongantíð hevur givið teimum nakrar bøkur. Men leiðarin fyri deildina sigur, at sjálvandi hava tey fingið bøkur, og tá ið tey fingu tær, skuldu tey skriva undir. Hygg á borðið hjá Miss Mudd, orsaka, borðið hjá tær, og tú finnur skjølini við undirskriftum.
Tað eru eingi skjøl á borðinum. Tá ið eg spyrji næmingarnar, um Miss Mudd ikki hevur givið teimum bøkur, og um tey ikki váttaðu skrivliga, rista tey við høvdunum og síggja ósek út. Nei, siga tey, hon gav okkum ongar bøkur.
Eg veit, at tey lúgva, tí í hvørjum klassa eru tveir ella tríggir næmingar við bókum, og eg veit, tey hava fingið bøkur á vanligan hátt. Eg vil ikki gera tað pínligt fyri næmingarnar, sum hava bøkur, og spyrji teir ikki, hvussu teir hava fingið tær. Eg kann ikki spyrja tey, so tey gera hini í klassanum til lygnarar.
Leiðarin steðgar mær úti á gongini. Hann spyr, hvussu gekk við bókunum. Og tá ið eg sigi, at eg ikki vil gera tey illa við, sum hava bøkur, sigur hann tvætl, og fer brestandi inn í klassan hjá mær í næsta fríkorteri: Hey tit, tit, sum hava bøkur, rættið hondina upp.
Har er ein hond uppi.
Gott, hvaðani hevur tú bókina?
Eh, eg fekk hana, eh, frá Miss Mudd.
Og tú skrivaði undir?
Eh, ja.
Hvussu eitur tú?
Julio.
Og tá ið tú fekst bókina, fingu hini í klassanum ikki eisini bøkur?
Eg føli hjartað banka í bringuni, og eg eri illur, tí sjálvt um eg eri nýggjur her, er hetta klassi mín, og eingin skal koma inn her at skelda og seta ein næming í keðiligt ljós, eg má siga okkurt. Hvussu kann eg koma ímillum dreingin og leiðaran? Eg sigi leiðaranum, at eg havi longu spurt Julio um hatta. Hann hevði ikki verið í skúla, og fekk bókina frá Miss Mudd aftaná.
Passar tað, Julio?
Eh, ja.
Og hini. Nær fingu tit bøkur?
Tað er tøgn. Tey vita, at eg leyg, og Julio veit, at eg leyg, og leiðarin hevur illgruna til mín, men hann veit ikki, hvat hann skal gera. Hann sigur, at hetta skal kannast til botns, og rýmir.
Tíðindini fara skjótt úr klassa í klassa, og dagin eftir er ein bók á hvørjum borði, og tá ið leiðarin kemur við Mr Sorola (rektaranum), veit hann ikki, hvat hann skal siga, men Sorola hevur hug at smílast.
Teir gomlu lærararnir á lærarastovuni siga, at ein skúlastova er ein vígvøllur, og at lærarar eru hermenn, sum royna at upplýsa hesar forbidnu næmingarnar, sum ikki vilja læra og bara sita á reyvini og tosa um filmar, bilar, sex, og hvat tey skulu gera næsta leygarkvøld. Soleiðis er standurin í landinum. Vit hava fría útbúgving, sum eingin vil hava. Hetta er ikki sum í Europa, har tey hava virðing fyri lærarum. Foreldrini her eru líkasæl, tí tey hava ikki gingið á miðnámi. Tey høvdu tað trupult undir kreppuni og máttu síðani í kríggj, seinna heimskríggj og Korea. Og so hava vit hesar bureaukratarnar, sum ikki tímdu at undirvísa, allar hesar lúsa stjórarnar og varastjórarnar og aðrar leiðarar, sum flýddu úr skúlastovunum so skjótt sum beinini kundu bera, og sum nú brúka tíðina til at gera lívið trupult hjá lærarum.
Eg sigi næmingunum, at tá ið teir lata stílar inn, skal pappírið vera reint og nossligt og lesiligt, men tey lata okkurt krutl inn, sum er skrivað í skundi í bussi ella toki, øðrum tímum ella í kantinuni. Pappírið er dálkað við plettum av kaffi, cola, ísi, ketsjuppi og øðrum. Sovorðnar innlatingar øsa meg so mikið, at eg blaki tær fyri borð á ferjuni (millum Brooklyn og Staten Island), og síggi við fragd, hvussu tær søkka og blíva til ein greyt av analfabetismu.
Tá ið tey spyrja meg eftir stílunum, sigi eg teimum, at teir vóru so vánaligir, at um tey høvdu fingið teir aftur, høvdu øll fingið null, og hevði tað verið betri enn einki at fáa aftur?
Tað vóru tey ikki so sikkur í, og tá ið eg hugsaði meg um, var eg heldur ikki so sikkur sjálvur. Null ella einki sum helst? Vit tosaðu um hetta ein heilan tíma, og samdust um, at einki sum helst var betri enn null á einum pappíri, tí tú kanst ikki býta einki sum helst við nøkrum, og tú kanst býta null støddfrøðiliga, tí null er nakað, og einki er hvørki eitt ella annað, og tað kann eingin vera ósamdur í. Um foreldur síggja eitt null á einum karakterblaði, blíva tey ill, tey, sum eru áhugað, men um tey einki síggja, vita tey ikki, hvat tey skulu halda. Og tað er betri at hava foreldur, sum ikki vita, hvat tey skulu halda, enn foreldur, sum síggja eitt null….
Fríggjadagur er ein góður dagur hjá lærarum. Tú fert til hús við fullari tasku av innlatingum at lesa og rætta og bókum at lesa. Hetta vikuskiftið ætlar tú at rætta alt, sum liggur á láni. Tú vilt ikki hava, at innlatingar rúgva seg upp í einum skápi sum hjá Miss Mudd, soleiðis at ein nýggjur lærari kemur fram á tær einaferð seinni. Tú tekur stílarnar við til hús, fært tær eitt glas av víni, leggur Duke Ellington, Sonny Rollins og Hector Berlioz á plátuspælaran, og roynir at lesa 150 stílar. Tú veitst, at summir næmingar eru líkasælir, hvat tú skrivar, bara teir fáa ein rímiligan karakter, so tey klára tað, og kunnu varðveita læriplássið í handlinum. Onnur síggja seg sjálv sum høvundar, og vilja hava stílarnar aftur við rættingum og viðmerkingum og einum høgum karakteri. Romeo’arnir í klassanum vilja hava teg at gera viðmerkingar til stílarnar, og lesa teir upp í klassanum, so teir kunnu sóla sær í, at genturnar í klassanum síggja upp til teir….
Tá ið eg býtti bókina Vanity Fair út í einum av yngru klassunum á McKee High School, var gremjan í stovuni. Hví skuldu vit lesa eina so tápuliga bók? Eg segði teimum, at hon er um tvær ungar kvinnur, Becky og Amelia, og hvussu tær hava tað við monnum, men næmingarnir søgdu, at hon er skrivað á gomlum máli, og hvør kann lesa tað? Fýra gentur høvdu lisið hana og søgdu, at hon var góð, og skuldi verið gjørd til film. Dreingirnir lótu sum teir geispaðu og søgdu mær, at allir eingilsklærarar eru eins. Teir vilja bara hava okkum at lesa hetta gamla møsnið, og hvør nytta er í tí, tá ið tú skalt arbeiða upp á bilar ella aircondition-tól, sum ikki virka?
Lærari á miðnámi
Í 8 ár ferðaðist Frank hvønn yrkadag við ferjuni yvir á Staten Island. Um hesa tíðina skrivaði hann seg inn á Brooklyn College til at taka master stig í eingilskum. Tað byrjaði við lestri í summarferiuni, og seinni seinnapartar og um kvøldarnar.
At undirvísa 9 tímar um vikuna á New York Community College í Brooklyn var lættari enn at hava 25 tímar um vikuna á McKee Vocational and Technical High School. Klassarnir vóru smærri, næmingarnir eldri, og tað vóru eingir tvørleikar so sum at sleppa á vesi, grenj um innlatingar, pappírarbeiði, sum bureaukratirnir leggja á lærarar, tí teir hava ikki annað at gera enn at gera nýggj oyðibløð um líkt og ólíkt. Fyri at fáa eitt sindur afturat eini lægri løn kundi eg taka tímar á Washington Irving Evening High School ella verða avloysari á Seward Park High School og Stuyvesant High School.
Tað er 1969, og eg skal avloysa Joe Curran, sum skal til avvenjingar í nakrar vikur. Næmingarnir hjá honum spyrja meg, um eg dugi grikskt, og tykjast vónbrotnir av, at tað geri eg ikki. Hóast alt plagdi Curran at sita við pultin og lesa ella endurgeva long brot eftir minninum úr Odysseuskvæðinum, ja á grikskum, og dagliga minti hann næmingarnar á, at hann hevði útbúgving frá Boston Latin School og Boston College, og sigur teimum, at ein og hvør, sum ikki dugir grikskt ella latín, kann ikki kalla seg dannaðan, og hann kann ongantíð kalla seg gentlemann. Gaman í er hetta Stuyvesant High School, sigur Curran, og tit kunnu vera tey klókastu høvdini hiðani til Rocky Mountains við nógvari vitan í náttúruvísind og støddfrøði, men alt sum tit hava brúk fyri í lívinum er Homer, Sofokles, Platon, Aristoteles, Aristofanes til góðar løtur, Virgil til daprar tíðir, Horatius fyri at sleppa tí jarðbundna, og Juvenalis, tá ið tit eru troytt av gerandisdegnum. Tignin, dreingir, tignin var Grikkaland, og stoltleikin var Róm.
Tað vóru ikki grikkar ella rómverjar, ið næmingunum dámdi; tað vóru teir 40 minuttirnir, meðan Joe drynjaði og las, soleiðis at teir kundu droyma seg burtur, gera skúlating í øðrum fakum, krutla, fáa sær eina tvíflís ella skera initilani hjá sær niður í borðið. Ella teir kundu droyma um tær níggju genturnar, sum vóru upptiknar fyri fyrstu ferð í søgu skúlans. Tær níggju vestalu moyggjarnar, kallaði Joe tær, og so komu kærur frá foreldrum, at henda ábending í málburðinum var óhóskandi.
Óhóskandi, segði Joe. Hví kunnu tey ikki brúka vanligt mál? Hví brúka tey ikki eitt so einfalt orð sum skeivt?
Um várið 1972 fái eg boðið fast starv á Stuyvesant High School. Eg skal hava 5 klassar í eingilskum, og sum eyka starv skal eg halda skil á næmingunum í kantinuni, og ansa eftir, at eingin blakar matpappír ella matrestir á gólv, hóast dreingir og gentur kunnu sita saman her, og romantikkurin tekur matarlystin frá teimum.
Eg skal hava tær fyrstu níggju genturnar, sum nú skulu taka prógv. Genturnar eru fittar. Tær bera mær kaffi, morgunbreyð, avísir. Tær eru kritiskar. Tær siga, eg skuldi gjørt nakað við hárið, latið tað vaksið í vangunum, vit hava hóast alt 1972, verið fiksur, og latið meg øðrvísi í. Tær siga, eg eri ílatin sum ein gamal maður, og sjálvt um eg havi nøkur grá hár, skuldi eg ikki sæð so gamal út. Tær siga, eg virki strongdur, og ein av teimum mýkir meg um nakka og herðar. Slappa av, sigur hon, vit gera einki, og tær grína, sum kvinnur ofta plaga, tá ið tær hava okkurt loyniligt saman, og tú heldur, at tað er um teg.
Hetta er Stuyvesant, og er tað ikki besti miðnámsskúlin í øllum býnum, summi siga í øllum landinum? Tit hava biðið um tað. Tit kundu verið farin á ein annan miðnámsskúla í økinum, og har høvdu tit verið kongar og frýr, numero uno, toppurin í klassanum. Her eru tit bara ein av mongum, sum strembar eftir karakterum til at røkta tykkara dýrabara miðaltal, sum kann geva atgongd til Ivy League. Miðaltalið, er tað ikki tykkara stóri avgudur?
Mr McCourt, hví hevur tú bara givið mær 93 stig fyri ritgerðirnar?
Eg var lagaligur.
Men eg gjørdi alt, sum eg skuldi, og lat inn hvørja ferð.
Tú vart ov seinur við tveimum innlatingum. Tvey stig av fyri hvørja ferð.
Men, hví tvey stig?
Soleiðis er tað. Hatta er dømingin.
Ah, Mr McCourt, hví ert tú so óndur?
Eg fylgdi læraravegleiðingini. Eg díkti klassan undir í prefabrikeraðum spurningum. Eg rakti tey við óvæntaðum spurningum og oyðilegði tey við tungum og útgreinaðum próvtøkum, sum professarar á hægri skúlum høvdu gjørt.
Næmingarnir gjørdu mótstøðu og snýttu, og teir hataðu meg, og eg hataði tey, tí tey hataðu meg. Eg fann út av, hvussu tey snýttu. Tey kveita so hissini í pappírini hjá næminginum við síðuna av. Ein væl fjald morsing við hosta til gentuna, sum kvittar við einum smíli. Um hon situr aftan fyri teg, gert tú tekin við fingrunum í nakkanum, tú klórar tær tríggjar ferðir við fimm fingrum, sum merkir spurningur 15. Fremstifingur á tinninginum er svar A, og aðrir fingrar sipa til onnur svar. Royndarhølið er livandi við hostan og rembingum; og tá ið eg fangi tey í at snýta, hússji eg á tey og biði tey halda uppat, ella verða pappírini hjá teimum tikin og blakað í pappírskurvuna, og lív teirra er spilt.
Hvønn dag undirvísi eg við einum knúti í búkinum, verji meg aftan fyri pultin og fremst í stovuni og spæli leiklutin sum lærari við kriti, talvuklúti, tí reyða penninum, læraravegleiðingini, maktini við quizzum, testum og próvtøkum. Eg kann oyðileggja miðaltølini hjá tykkum, soleiðis at tit eru heppin, um tit sleppa inn á eitt community college í Mississippi. Vápnini eru hóttan og makt.
Á gøtuni og í undirgrundini møti eg fyrrverandi næmingum frá McKee High School, sum fortelja mær um dreingir, sum fóru til Vietnam, hetjur tá ið teir fóru avstað, og nú koma heimaftur í kistu. Bob Bogard ringdi til mín um eina jarðarferð hjá einum dreingi, sum vit báðir høvdu verið lærarar hjá, men eg fór ikki, tí eg visti, at á Staten Island valdaði stoltleiki um hetta blóðoffur.
Í skúlastovuni var eg ikki so avgjørdur, vildi ikki velja síðu. Har var nóg mikið av skvaldri, og at berja meg ígjøgnum fimm klassar var eitt minuøki í sær sjálvum.
Mr McCourt, hví er undirvísingin ikki meira viðkomandi?
Viðkomandi, hvussu tá?
Tú veitst, hygg hvussu verðin sær út, og hvat hendir.
Tað hendir altíð okkurt í verðini, og vit kundu sitið her í fýra ár og skrukka um yvirskriftir í bløðunum, og blivið óð í høvdunum.
Mr McCourt, rørir tað teg ikki at hoyra um børn, sum verða brend av napalm í Vietnam?
Jú, tað ger, eg harmist eisini um børn í Korea, Kina, í Auschwitz og Armenia, og um børnini, sum hermenn hjá Cromwell stungu við svørði í Írlandi.
Men eg var ørkymlaður og dapur, og eg mátti fáa skil á, hvat eg gjørdi í skúlastovuni, ella ríma. Um eg skuldi halda fram við hesum fimm klassunum, kundi eg ikki bara lata dagarnar fara við rutinu um mállæru, stavseting, orðavali, og við at leita eftir eini djúpari meining í yrkingum, og býta multiple choice spurningar út um hesi evni, soleiðis at universitetini kunnu síggja, hvørji eru tey bestu og gløggastu. Eg mátti byrja at njóta tað at undirvísa, og einasti máti at gera tað var at byrja av nýggjum, undirvísa í tí mær dámdi, og á vestfallið við námsætlanini.
… eg bleiv lærari í kreativari skriving. Tað klárar tú, segði Roger Goodman (deildarleiðarin), og hann keypti mær eina øl og ein hamburgara í Gashouse Bar, sum var beint um hornið – fyri at yvirtala meg. Tú finnur út av tí, segði hann. Eg hevði jú skrivað greinir í Village Voice og øðrum bløðum, og hevði eg ikki ætlanir um at skriva meira?
Í lagi, Roger, men hvat í víðu verð er kreativ skriving, og hvussu kanst tú undirvísa í tí?
Spyr Henry, segði Roger, hann hevur havt fakið higartil.
Eg fann Henry á bókasavninum og spurdi hann, hvussu tú undirvísir í kreativari skriving.
Disneyland, segði hann.
Hvat?
Far ein túr í Disneyland. Tað skuldu allir lærarar gjørt.
Hví?
Tað víðkar sjónarringin….
Stórt meira fekk eg ikki burtur úr Henry….
Næmingarnir hjá mær vita ikki, at fyri meg er skúlastovan eitt friðskjól, og onkuntíð ein styrki, ein pallur fyri ein útsettan barndóm. Vit hyggja í bøkur hjá Mother Goose og í Alice in Wonderland, og tá ið næmingarnir taka barnabøkur við í skúla, er huglagið gott í stovuni. Las tú eisini hasa bókina? Vauv.
Eitt vauv í skúlastovuni merkir, at her hendir nakað.
Eingin tosar um quiz ella testir, og um karakterir skulu latast inn til bureaukratarnar í umsitingini, so eru næmingarnir førir fyri at meta seg sjálvar.
So leingi sum eingin hóttan er við karakterum, trívast næmingarnir við evnum frá barnaárum, og tá ið eg skjóti upp, at tey skulu skriva hvør sína barnabók, er eingin, sum mótmælir, tvørturímóti.
Oh ja ja, tað er eitt gott hugskot.
Tey skulu skriva bøkurnar, prýða tær við myndum og binda tær inn, upprunaverk. Og tá ið bøkurnar eru lidnar, taki eg tær við mær í ein barnaskúla á First Avenue, har veruligir kritikarar skulu lesa tær og ummæla tær, børn í triðja og fjórða klassa.
Ja. Hesi smáu børnini. Tað verður stuttligt.
Ein ófýsiligan dag í januar koma hesi børnini á Stuyvesant við lærara teirra. Oh, hygg, hvussu fitt og óskyldig tey eru…..
Allar bøkurnar eru lagdar á eitt langt borð, bøkur í ymiskum støddum og skapum og í alskyns litum. Næmingarnir hjá mær sita ella standa, og geva pláss til teir smáu ummælararnar, sum sita á borðunum og sveiggja við beinunum. Ein og ein koma tey yvir til borðið og velja ta bókina, sum tey hava lisið, og ummæla hana. Eg havi frammanundan ávarað næmingarnar hjá mær, at hesi børnini duga illa at lúgva, og tey fara bara at siga sannleikan. Tey lesa upp úr einum pappíri, sum lærari teirra hevur hjálpt teimum við.
Bókin, sum eg havi lisið, er Pitey and the Space Spider. Hon er í lagi, men ikki byrjanin, ikki miðjan og heldur ikki endin.
Høvundurin roynir at smílast og hyggur upp undir loft….
Eitt annað ummæli. Bókin, sum eg las, eitur Over There, og mær dámdi hana ikki, tí eingin skuldi skrivað um kríggj og um fólk, sum skjóta onnur, og fara í bað í undirklæðum, tí tey eru bangin. Eingin skuldi skrivað um sovorðið, tá ið tey kundu skrivað um okkurt gott sum blómur og pannukakur.
Teir smáu ummælararnir fagna hesum ummæli við ógvusligum lógvabrestum, høvundarnir á Stuyvesant tiga sum steinar. Høvundurin, sum hevur skrivað Over There rullar við eygunum.
Lærarin hjá hesum smáu ummælarum hevur biðið teir svara spurninginum: Hevði tú keypt hesa bókina til tín sjálvs ella onkran annan?
Nei, eg hevði ikki keypt hesa bókina til mín sjálvs ella nakran annan. Eg eigi hana longu. Dr Seuss hevur skrivað hana.
Teir smáu ummælararnir grína í kíki, og lærari teirra húsjar á teir til at fáa tey at halda uppat, men tey kunnu ikki. Syndarin situr í vindagskarminum, rodnar, og veit ikki, hvar hann skal hyggja. Hann er ein ljótur drongur, gjørdi nakað, sum var skeivt, gav teimum smáu ummælarunum krút til at háða hann, men eg havi hug til at bera yvir við honum, tí eg veit, hví hann gjørdi tað skeiva, at hann er ikki førur fyri at skriva eina barnabók, tí foreldur hansara fóru sundur í jólaferiuni, at hann er fangaður í einum beiskum stríði um foreldrarætt, veit ikki, hvat hann skal, tá ið foreldrini togast, at hann heldur seg svíkja abba sín í Ísrael, og við øllum hesum í høvdinum kann hann bara seta nakrar fáar síður saman, sum hann hevur skrivað av eftir søguni hjá Dr Seuss og prýtt hana við einføldum myndum, at hann er langt niðri í lívinum, og hvussu skal hann taka hesa eyðmýking, tá ið tú ert fangaður í framførsluni hjá hesum ungunum, sum halda seg vita? Hann hyggur yvir á meg tvørtur um stovuna, og eg risti við høvdinum, hopi, at hann skilir, at eg skilji hann. Eg havi hug at fara yvir til hansara og troysta hann, men eg haldi meg aftur, tí triðja klassa næmingar ella miðnámsnæmingar mugu ikki halda, at eg beri yvir við plagiarismu. Fyribils má eg halda ein høgan moral, og lata hann líða.
Tey smáu lata seg í yvirklæði og fara, og tað er tøgn í hølinum. Ein av næmingunum, sum fekk vánaligt ummæli, sigur, at hann hopar, at børnini villast í kavanum. Ein annar sigur, at hann hevur tað fínt, tí bókin hjá honum bleiv róst, men tað, sum hasi børnini gjørdu ímóti nøkrum øðrum, var vanæruligt. Hann heldur, at summi av hasum børnunum vóru drápsmenn, og tað er semja um tað runt í stovuni.
Men tey eru mýkt til at fara í holt við kendar bókmentir. Vit læra yrkingar eftir kendar yrkjarar. Vit fortelja skemtisøgur, sum eru stuttsøgur við fjúsi og einum bresti. Vit fara eisini aftur í barnaárini eftir spølum og barnarímum, og fólk frá undirvísingarstýrinum, sum koma at eygleiða undirvísing, spyrja, hvat hendir í hesum klassanum.
Sig mær, Mr McCourt, hvussu fyrireikar hatta næmingarnar til hægri útbúgving og tørvin í samfelagnum?
Kelda
Frank McCourt. ‘Tis. Flamingo, 1999.
